Müsəlmanların sevgisi və təvazökarlığı

Quran əxlaqına və peyğəmbərimizin (s.ə.v) sünnətinə tabe olan müsəlmanlar çox üstün əxlaqa sahibdirlər. Rəftarları, hadisələr qarşısındakı reaksiyaları, söhbətləri, estetik zövqləri, incəsənət anlayışları, mədəniyyətləri ilə digər insanlara nümunədirlər. Birlikdə hərəkət edən, insanlara fayda verən, həmişə gözəlliklərə səbəb olan şəxslərdir.  Ən diqqət çəkən xüsusiyyətləri isə sevgi dolu, mülayim xasiyyətli və təvazökar olmalarıdır.

Peyğəmbərimiz hz. Muhəmməd (s.ə.v) üstün əxlaqı, ağılı, fərasəti, təvazökarlığı, sevgisi və mərhəməti ilə bütün möminlərə nümunə olmuşdur. Onun olduğu mühitlərdə şövq, həyəcan, təmizlik, rahatlıq və ən gözəl, hikmətli söhbətlər hakimdir. Bütün müsəlmanlar da bu həqiqətin şüuru ilə elmlərini artırmalı və əxlaqlarını daha da gözəlləşdirmək üçün səy göstərməlidirlər. Olduqları hər mühitdə peyğəmbərimizi (s.ə.v) nümunə götürərək davranmalıdırlar.

Mehriban, mərhəmətli və mülayim xasiyyətli olmaq

Sevgi, mərhəmət, anlayış və təvazökarlıq imanın vacib əlamətlərindəndir. Bu sevgi bütün insanlar üçün çox böyük nemət və lütfdür. Həqiqi sevgi isə dərin iman və Allah qorxusu ilə yaşanır. Möminlər gördükləri gözəl mənzərələri, rəngarəng çiçəkləri, növbənöv heyvanları, bir-birindən ləzzətli meyvə və tərəvəzləri, ehtişamlı evləri, son model avtomobilləri, estetik incəsənət əsərlərini, gözəl musiqiləri Allah'ın təcəlliləri kimi sevirlər. Buna görə də bu gözəlliklər qarşısındakı duyğuları səmimidir. Sevgiləri Rəbbimizə şükürlərinin saf ifadəsidir. Allah'ın Quranla müsəlmanlara öyrətdiyi sevgi möminlərin xasiyyətlərini gözəlləşdirir və mərhəmətli olmalarına səbəb olur.

Möminlərin Allah'ın təcəllisi kimi ən çox sevdikləri insanlar isə imanlı qardaşlarıdır. Rəbbimiz bunu "Möminlər, həqiqətən də qardaşdırlar..." (Hucurat surəsi, 10) ayəsi ilə də bizə bildirmişdir. Buna görə də müsəlmanlar arasındakı münasibət eyni ilə öz qardaşları arasında olduğu kimi dərin sevgiyə, mərhəmətə, şəfqətə əsaslanır. Bütün bu sevgi və bağlılıq həm də cənnətin xüsusiyyətlərindən biridir. Rəbbimiz Quranda belə buyurur:

''Biz onların köksündəki kin-küdurəti çıxarıb kənar etdik. Onlar taxtlar üzərində qarşı-qarşıya əyləşən qardaşlar olacaqlar.' (Hicr surəsi, 47)

Müsəlmanlar bir-birlərinin vəlisi, köməkçisi, həqiqi dostlarıdırlar. Hər müsəlman digər qardaşına hörmətlə, sevgi ilə yaxınlaşmalı, onun üçün hər cür fədakarlığı sevərək etməli və vəfalı davranmalıdır. Qardaşlarına mərhəmətlə yaxınlaşmalı, səhvlərinə qarşı səbirli olmalı, qüsurlarını ən gözəl tərzdə örtməyə çalışmalı, onların xətrinə dəyən hər rəftardan çəkinməlidir.

Peyğəmbərimizin (s.ə.v) "Mərhəmət edin ki, sizə də mərhəmət olunsun. Bağışlayın ki, sizi də bağışlasınlar..." hədisi ilə müsəlmanlara bildirdiyi əxlaq da budur.

Rəbbimiz hz. Muhəmmədin (s.ə.v) gözəl əxlaqını "Sizə özünüzdən elə bir Elçi gəldi ki, sizin əziyyətə düşməyiniz ona ağır gəlir. O sizə qarşı qayğıkeş, möminlərə şəfqətli, rəhmlidir." (Tövbə surəsi, 128) ayəsi ilə bildirmişdir. Mübarək peyğəmbərimizə (s.ə.v) tabe olan və Ona könüldən itaət edənlər də digər möminlərə qarşı şəfqətli və mərhəmətli davranmalıdırlar. Peyğəmbərimizə (s.ə.v) dəstək olan möminlərin bir-birlərinə olan sevgiləri və fədakarlıqları da bütün müsəlmanlara nümunədir. Allah Quranda Peyğəmbərimizlə (s.ə.v) hicrət edən müsəlmanların Mədinədəki möminlər tərəfindən ən gözəl tərzdə qarşılandıqlarını və fədakarlıqlarını belə bildirmişdir:

'(Mühacirlərdən Mədinədə) əvvəl (orada) yurd salmış və iman gətirmiş kimsələr öz yanlarına hicrət edənləri sevir, onlara verdiklərinə görə qəlblərində peşmançılıq hissi duymurlar. Hətta özləri ehtiyac içində olsalar belə, onları özlərindən üstün tuturlar. Nəfsinin 'tamahından qorunan kimsələr nicat tapanlardır.' (Hicr Suresi, 9)

 Hz. Muhəmməd (s.ə.v) iman gətirənlərə "Bir-birinizə hədiyyə verin və sevin..."  hədisi ilə bir-birlərini sevmələrini və dost olmalarını bildirir. Mübahisə və ixtilaf müsəlmanlara yaraşmayan xüsusiyyətlərdir. Müsəlman cəmiyyətləri arasındakı fərqli anlayışlar və davranışlar mədəniyyət zənginliyi kimi qiymətləndirilməlidir. İman gətirənlər hz. Muhəmmədin (s.ə.v) möminlərə tövsiyə etdiyi əxlaqı yaşamaqla məsuldurlar. Sevimli peyğəmbərimiz (s.ə.v) belə buyurmuşdur:

"....Bir-birinizə həsəd aparmayın (kin bəsləməyin), düşmən olmayın, yaxşı münasibətləri kəsməyin. Bir-birinizdən üz çevirib küsməyin və ey Allah'ın qulları qardaş olun.'' 

Unutmamalıyıq ki, Allah Quranda möminlərə "mübahisə etməmələrini " (Ənfal surəsi, 46) əmr edir və bunun müsəlmanları zəiflədəcəyini bildirir. Müsəlmanlar Rəbbimizin "Hamınız Allah’ın ipindən möhkəm yapışın və parçalanmayın!..." (Ali-İmran surəsi, 103) əmrinə görə bir olmalı, "Öz yolunda möhkəm divar kimi səf çəkib " (Səff surəsi,4) yaxın münasibətlər qurmalıdırlar. Möminlərin dostluq və qardaşlıq qurmaqdan uzaqlaşıb bir-birlərini vəli hesab etməmələri isə yer üzündə böyük qarışıqlığa səbəb ola bilər. Heç bir müsəlman isə belə böyük günahı öz boynuna götürmək istəməz. Allah bu təhlükəni belə bildirmişdir:

''Kafirlər də bir-birinə dostdurlar. Əgər siz bunu etməsəniz (bir-birinizə yardımçı olmasanız), yer üzündə fitnə və böyük bir fəsad baş verər.' (Ənfal surəsi, 73)

Gülər üzlü və gözəl sözlü olmaq

Müsəlmanların sevgilərinin və təvazökarlıqlarının nəticələrindən biri də gülər üzlü və gözəl sözlü insanlar olmalarıdır. Rəbbimiz "Qullarıma de ki, ən gözəl sözləri danışsınlar. Çünki şeytan onların arasına ədavət sala bilər. Həqiqətən, şeytan insanın açıq-aydın düşmənidir." (İsra surəsi, 53) ayəsi ilə iman gətirənlərin üslubunu bildirmişdir. Bu ayə müsəlmanların bütün insanlara və bir-birlərinə qarşı qəlbinə dəyən, söz atan, lağ edən, sərt danışıq üslublarından istifadə etməmələrini göstərir.

Allah'ın əmr etdiyi əxlaqı yaşayan insanlar pisliyə də yaxşılıqla qarşılıq verir, Onun rizası üçün səbir edir, mehriban davranır və qəzəblənmirlər. Danışıq tərzləri və davranışları insanlarda arxayınlıq yaradır. Hz. Əli (ə.s) mübarək peyğəmbərimizin (s.ə.v) bu mövzudakı gözəl rəftarını möminlərə belə bildirir:

...İnsanları bir-birinə sevdirəcək, yaxınlaşdıracaq mövzular haqqında danışırdı. Onları qorxudub özündən uzaqlaşdırmazdı. Hər qövmün başçısına hörmətlə yaxınlaşardı... 

Göründüyü kimi, peyğəmbərimizin (s.ə.v) gözəl sözü və hikmətli davranışları insanların bir-birlərini sevmələrinə, dost olmalarına səbəb olmuş və onlara İslamı sevdirmişdir. Hz. Muhəmmədin (s.ə.v) cəmiyyətlərin rəhbərlərinə hörmət etməsi də möminlər üçün vacib nümunədir. Peyğəmbərimizin (s.ə.v) nəvəsi hz. Həsən (ə.s) də hz. Muhəmmədin (s.ə.v) danışığındakı hikmət və gözəlliyi möminlərə belə izah etmişdir:

Çox gözəl sözlərlə (çox məna ifadə edəcək az sözlərlə) və yığcam danışırdı. Nə  çox danışırdı, nə də az.  

Bütün bunlar möminlərin danışıq üslublarının necə olduğunu bildirən vacib məlumatlardır. Müsəlmanların danışıqları ilə birlikdə davranışlarındakı nəzakət və zəriflik də olduqca vacibdir. Hər vəziyyətdə gülər üzlü olmaq möminlərin kübarlığının göstəricisidir. Bu mövzuda da həmişə olduğu kimi möminlər Quran əxlaqını və hz. Muhəmmədin (s.ə.v) rəftarını nümunə götürürlər. Peyğəmbərimizlə (s.ə.v) eyni dövrdə yaşayan möminlər onun gülər üzünü, nəzakətini, incə düşüncəsini və xeyirxahlığını çox fərqli nümunələrlə ifadə etmişdirlər:

Gülər üzlü olmağı və hamı ilə nəzakətli rəftar etməyi onu xalqın hörmət edilən böyüyü etmişdi. Hamı onun nəzərində eyni mövqedə idi.  

Allah Elçisi həmişə gülər üzlü, mülayim xasiyyətli idi...  

Allah Elçisi... xalqın ən çox gülümsəyən və şən insanı idi.  

Peyğəmbərimiz (s.ə.v) səhabələrinə də gülər üzlü olmalarını tövsiyə etmiş və belə demişdir:

Siz insanları mallarınızla razı sala bilməzsiniz, onları gülər üz və gözəl xasiyyətlə məmnun edə bilərsiniz.  Allah Təala asanı əmr edən və gülər üzlü olan insanı sevər.

  Müsəlmanların söhbət məclisləri

Müsəlmanların gözəl əxlaqlarını nümayiş etdirdiyi mühitlərdən biri də bərabər olduqları söhbət məclisləridir. Burada daim Allah xatırlanır, Rəbbimizin adı ucaldılır, Onun rizası üçün faydalı və xeyirli işlər danışılır. Bu mühitlər təmizliyi ilə ürəkaçıcı olmaqla yanaşı, müsəlmanların gözəl davranışları ilə də diqqət çəkir. Müsəlmanların bir yerdə olduqları mühitlər sevginin ən gözəl tərzdə təzahür etdiyi, nəzakətin, hörmətin, iltifatın və gözəl sözün hakim olduğu yerlərdir.

Müsəlmanların söhbətləri qəlbən və səmimidir. Sünilik, riyakarlıq möminlərin çəkindikləri pis davranışlardır. Möminlər istişarə ilə hərəkət etdiklərinə görə hamının sözü və fikri dəyərlidir. Müsəlmanların söhbət məclisləri qətiyyən mübahisəli deyil. Çünki İslam əxlaqı iman gətirənlərin öz düşüncələrində təkid etməmələrini, vicdana, ədalətə və xeyirə uyğun gələn ən gözəl fikirə tabe olmalarını tələb edir. Möminlər "mənim fikrim qəbul edilsin", "mənim fikrim qəbul edilsin" mənim düşündüyüm ən doğrusudur" kimi qürurlu ifadələrdən uzaq dayanırlar "... Hər bilik sahibindən də üstün bir bilən vardır." (Yusuf surəsi, 76) ayəsi ilə də buyurulduğu kimi, müsəlman həmişə özündən daha yaxşı bilən biri ola biləcəyini, ən məqsədəuyğun duşüncəyə sahib olduğunu iddia etməsinin böyük səhv olduğunu bilir. Özü bir mövzuda xeyli məlumat sahibi olsa da, qarşısındakının da başqa mövzuda dərin biliyə sahib ola biləcəyini düşünür. Buna görə də digər mömin qardaşlarını maraq və nəzakətlə dinləyir. Əvvəlcə onların sözlərindən, təcrübəsindən nəsə öyrənməyə cəhd edir. Müsəlmanların bu gözəl əxlaqı Quran ayələrinə tabe olmağın nəticəsi və peyğəmbərimiz hz. Muhəmmədin (s.ə.v) əxlaqının möminlərdəki təzahürüdür.

İmam Qəzali etibarlı hədis qaynaqlarından istifadə edərək peyğəmbərimizin (s.ə.v) söhbət məclislərini belə təsvir etmişdir:

... Hüzurunda oturan hər kəsə iltifat edərdi. Buna görə də hüzurundakı hər kəs onun yanında özündən daha dəyərlisi olmadığını düşünərdi. Bəli, onun oturuşu, dinləməsi, sözləri, gözəl lətifələri həmişə yanında oturanlar üçün gözəl nümunə idi. Onun məclisində həmişə həya, təvazökarlıq və təhlükəsizlik hakimdi... Könüllərini xoş tutmaq üçün səhabələrini ləqəbləri ilə çağırar, ləqəbi olmayanlara da ləqəb taparaq onunla xitab edərdi.

Hz. Əli (ə.s) isə bu mübarək söhbət məclislərini belə izah edir:

(Birlikdə) oturduğu insanların hər biri ilə maraqlanar, qeyri-adi rəftar etdiyi təəssüratı yaranmazdı. Ehtiyacını təmin etməsi üçün yanına gələn və ya onunla ayaqüstü söhbət edən kimsəyə qarşı səbirli olar, o şəxs ayrılmadıqca, özü də getməzdi.   

Heç kimin sözünü kəsməz, bitirənə qədər gözləyərdi.

Bütün bu məlumatlar müsəlman əxlaqının və həyatının necə olduğunu açıq-aydın göstərir. Müsəlmanlar eyni ilə peyğəmbərimiz (s.ə.v) kimi sevgiləri, təvazökarlıqları, nəzakətləri, təmizlikləri, mülayim xasiyyətləri, gülər üzləri, mərhəmətləri, anlayışlı rəftarları və gözəl sözləri ilə insanlara nümunə olmalıdırlar. Rəftarları ilə Quran əxlaqını və sünnətini ən gözəl tərzdə nümayiş etdirməyə diqqət etməlidirlər. Bu gözəl əxlaqı yaşayanlar davranışları ilə (Allah'ın iznilə) bir çox insanın İslam əxlaqını sevməsinə səbəb ola bilərlər.

QAYNAQLAR: ' İmam Muhammed Bin Muhammed bin Süleyman er-Rudani, Büyük Hadis Külliyatı, Cem'ul-fevaid min Cami'il-usul ve Mecma'iz-zevaid, cilt 5, İz Yayıncılık, s. 33... ' İmam Muhammed Bin Muhammed bin Süleyman er-Rudani, Büyük Hadis Külliyatı, Cem'ul-fevaid min Cami'il-usul ve Mecma'iz-zevaid, cilt 5, İz Yayıncılık, s.34... ' Huccetü'l İslam İmam Gazali, İhya'u  Ulum'id-din, 2. cilt, Çeviri: Dr. Sıtkı Gülle, Huzur Yayınevi, İstanbul 1998, s.801... ' Bezzar, Ebu Yala, Taberani; Huccetü'l İslam İmam Gazali, İhya'u  Ulum'id-din, 3. cilt, Çeviri: Dr. Sıtkı Gülle, Huzur Yayınevi, İstanbul 1998, s. 111... ' Huccetü'l İslam İmam Gazali, İhya'u  Ulum'id-din, 2. cilt, Çeviri: Dr. Sıtkı Gülle, Huzur Yayınevi, İstanbul 1998,, s.444... ' Tirmizi, Taberani; Huccetü'l İslam İmam Gazali, İhya'u  Ulum'id-din, 2. cilt, Çeviri: Dr. Sıtkı Gülle, Huzur Yayınevi, İstanbul 1998, s. 798... ' İmam Muhammed Bin Muhammed bin Süleyman er-Rudani, Büyük Hadis Külliyatı, Cem'ul-fevaid min Cami'il-usul ve Mecma'iz-zevaid, cilt 5, İz Yayıncılık, s. 33... ' İmam Muhammed Bin Muhammed bin Süleyman er-Rudani, Büyük Hadis Külliyatı, Cem'ul-fevaid min Cami'il-usul ve Mecma'iz-zevaid, cilt 5, İz Yayıncılık, s.34... ' İmam Muhammed Bin Muhammed bin Süleyman er-Rudani, Büyük Hadis Külliyatı, Cem'ul-fevaid min Cami'il-usul ve Mecma'iz-zevaid, cilt 5, İz Yayıncılık, s.33... ' İmam Muhammed Bin Muhammed bin Süleyman er-Rudani, Büyük Hadis Külliyatı, Cem'ul-fevaid min Cami'il-usul ve Mecma'iz-zevaid, cilt 5, İz Yayıncılık, s.32... ' G.Ahmed Ziyaüddin, Ramuz El Hadis, 1. cilt, Gonca Yayınevi,  İstanbul, 1997, 70/10... ' Buhari ve Müslim; Huccetü'l İslam İmam Gazali, İhya'u  Ulum'id-din, 3. cilt, Çeviri: Dr. Sıtkı Gülle, Huzur Yayınevi, İstanbul 1998, s. 152... ' Mace Cilt10, s. 32

• Quran əxlaqının insanlara bəxş etdiyi sadə həll

• Quran əxlaqına görə qətiyyət

• Müsəlmanların sevgisi və təvazökarlığı

• Gözəl sözün əhəmiyyəti

• Qardaşlıq və həmrəyliyin möminlərə qazandırdığı güc

• Şövqlü və həyəcanlı olmaq

• Quranda qadına verilən dəyər

• Quranda təsvir olunan mərhəmət anlayışı cəmiyyətdəki sülh və əmin-amanlığın mənbəyidir

• Quran əxlaqına görə cəsarət nədir?